ترجمو: صنم جوڻيجو/ روپ ميگهواڙ
پاڪستان جو ڏهاڙو 23 مارچ نه رڳو پاڪستان پر سڄي اسلامي دنيا جي تاريخ جو خصوصي اهميت رکندڙ ڏينهن آهي، جڏهن ننڍي کنڊ جي مسلمانن هڪ نظريي جي بنياد تي ڌار ملڪ جي قيام لاءِ تاريخي قرارداد منظور ڪندي پنهنجي جدوجهد جو آغاز ڪيو ۽ صرف ستن سالن جي عرصي ۾ بي مثال تحريڪ ۽ اڻ ڳڻين قربانين جي نتيجي ۾ پنهنجو پيارو ملڪ وجود ۾ آيو. 23 مارچ 1940ع تي بنا ڪنهن شڪ جي هند جي مسلمانن ڌار قومي سڃاڻپ سان گڏ پنهنجي لاءِ هڪ منزل جو تعين ڪيو ۽ اها منزل هڪ اسلامي فلاحي رياست جو قيام هئي. اهو ئي سبب آهي جو پاڪستان جي قيام کانپوءِ هڪ قوم ، هڪ منزل جي سوچ جي پيش نظر سڄي قوم هر قسم جي وابستگي کي هڪ پاسي رکندي ان ڏينهن کي ملي جوش ۽ جذبي سان ملهائيندي آهي، ملڪ جي مقصدن جي پڄاڻي ۽ پاڪستان جي بانين جي خوابن کي شرمنده تعبير ڪرڻ لاءِ هر قسم جي فرق ۽ سياسي مصلحتن کان مٿانهون ٿي ڪري هڪ ترقي يافته، خوشحال، دفاعي لحاظ کان فتح نه ٿيڻ جوڳي ملڪ لاءِ انفرادي ۽ اجتماعي سطح تي سڀئي ڪوششون استعمال ۾ آڻڻ جو وچن ورجائيندي آهي.
پاڪستان جي ڏهاڙي جي حوالي سان قومي اسيمبلي جي اسپيڪر اسد قيصر ”اي پي پي“ سان ڳالهائيندي چيو ته 23 مارچ اسان جي تاريخ جو تمام اهم ڏينهن آهي ۽ آئون سمجهان ٿو ته هي اهو ڏينهن آهي جڏهن اسان پنهنجي آزادي کي شاندار طريقي سان ملهايون ٿا ڇو ته 23 مارچ تي قرارداد پاڪستان منظور ٿي هئي. هن چيو ته هو سمجهي ٿو ته اڃا منزل حاصل ڪرڻ باقي آهي پر اسان منزل طرف روان دوان آهيون. قومي اسيمبلي جي اسپيڪر اميد ظاهر ڪئي ته انشاءَ الله پاڪستان اهو پاڪستان ضرور بڻجندو جنهن جو خواب اسان جي قائدين ڏٺو هو ۽ جيڪو انهن جو ويزن هو. موجوده حڪومت خاص طور تي قائداعظم جي ويزن موجب پنهنجا ڏورس قدم کڻي رهي آهي.
پاڪستان جي ڏهاڙي جي حوالي سان قومي اسيمبلي جي اسپيڪر اسد قيصر ”اي پي پي“ سان ڳالهائيندي چيو ته 23 مارچ اسان جي تاريخ جو تمام اهم ڏينهن آهي ۽ آئون سمجهان ٿو ته هي اهو ڏينهن آهي جڏهن اسان پنهنجي آزادي کي شاندار طريقي سان ملهائيندا آهيون ڇاڪاڻ جو 23 مارچ تي قرارداد پاڪستان منظور ٿي هئي، آئون سمجهان ٿو ته اڃان منزل کي حاصل ڪرڻ ته باقي آهي پر اسان منزل طرف روان دوان آهيون. قومي اسيمبلي جي اسپيڪر اميد ظاهر ڪئي ته انشاءُ الله پاڪستان اهو پاڪستان ضرور بڻجندو جنهن جو خواب اسان جي اڳواڻن ڏٺو هو. جيڪو انهن جو ويزن هو، موجوده حڪومت خاص طور تي قائداعظم جي ويزن موجب پنهنجا ڏور رس قدم کڻي رهي آهي.
ان موقعي تي ملڪ جي دفاع جي استحڪام لاءِ هٿياربند فوج جي ڪردار کي ساراهيندي هن چيو ته پاڪ فوج اسان جي ملڪ جو تمام وڏو ۽ قيمتي اثاثو آهي ۽ ان جو پاڪستان جي سلامتي ۽ خوشحالي ۾ اهم ڪردار آهي. هو خاص طور تي انهن نوجوانن کي خراج تحسين پيش ڪري ٿو جيڪي سرحدن تي ملڪ جي دفاع جا فرض سرانجام ڏين ٿا. هن چيو ته آئون سمجهان ٿو ته پاڪستان جي ڏهاڙي کي شاندار طريقي سان ملهائڻ گهرجي. اسڪولن، ڪاليجن ۽ سمورن مڪتبه فڪر جي ماڻهن کي ان ڏينهن کي ملهائڻ ۾ ڀرپور حصو وٺڻ گهرجي ته جيئن خبر پوي ته پاڪستاني هڪ زندهه ۽ پرجوش قوم آهي.
پارلياماني معاملن واري مملڪي وزير علي محمد خان پاڪستان جي ڏهاڙي جي پس منظر ۽ مقصدن تي روشني وجهندي ڪيترائي چڀندڙ سوال به اٿاريا، هن چيو ته اسان جي ابن ڏاڏن پاڪستان ڇو ٺاهيو هو؟ پاڪستان جو مطلب ڪهڙو آهي؟ ڇا پاڪستان کي ”لا اله الا الله محمد رسول الله“ جي نظام تي آڻڻ لاءِ صحيح ڪوشش ڪئي وئي آهي؟ ان جو اقتصادي نظام ڪهڙو هجڻ گهرجي ها؟ صرف عدالتي انصاف گهرجي يا معاشرتي انصاف به گهرجي؟ ڇا اسان هڪ سٺو نسل تيار ڪيو؟ ڇا اسان غلامِ رسول تيار ڪيا؟ هن چيو ته اهي اهڙا سوال آهن جنهن جو اسان کي جواب ڏيڻ گهرجي، جذباتي نعرا هاڻي گهڻا ٿي چڪا، هاڻي جذباتي نعرن نه پر عملي ڪم گهرجي، ان لاءِ ان قوم عمران خان کي چونڊيو آهي. ان موقعي تي علي محمد خان خود احتسابي جي ضرورت کي اجاگر ڪندي چيو ته 23 مارچ تي منهنجو پيغام اهو آهي ته پنهنجو احتساب پاڻ ڪريو. سوچيو ڇا آئون ان عهدي سان انصاف ڪري رهيو آهيان جنهن تي ويٺل آهيان، ان ذميداري سان انصاف ڪري رهيا آهيون جيڪا انفرادي يا اجتماعي طور تي اسان جي ذمي آهي. هن چيو ته ان 23 مارچ تي آئون سمجهان ٿو ته اسان پنهنجو احتساب ڪريون ته هڪ فرد جي حيثيت مون ان ملڪ کي ڇا ڏنو، جنهن جي بنيادن ۾ لکين مسلمانن جو رت آهي ۽ جنهن جي لاءِ اڄ به سرينگر ۾ روز رت وهندو آهي جڏهن اهي چوندا آهن ته اسان پاڪستاني آهيون ۽ پاڪستان اسان جو آهي.
اسلامي فلاحي رياست جي قيام لاءِ پاڪستان تحريڪ انصاف جي جدوجهد ۽ ڪاميابين جو ذڪر ڪندي پارلياماني معاملن واري وزير چيو ته آئون سمجهان ٿو ته اڄ اسان جي سڀ کانو ڏي ڪاميابي اها آهي ته وزيراعظم عمران خان ”اسٽيٽس ڪو“ جي خلاف ڄمي بيٺل آهي، بنا ڪنهن شڪ جي عوام جا ڪيترائي مسئلا آهن، جيئن مهانگائي جو مسئلو آهي، جنهن جو وزيراعظم عمران خان کي به چڱي طرح احساس آهي پر منهنجي نظر ۾ اسان جو سڀني کان وڏو ڪارنامو اهو آهي ته هن ملڪ ۾ ڪرپشن کي اشو بڻائڻ، ان ملڪ ۾ ظلم جي خلاف هڪ پارٽي بيٺي، هن چيو ته تحريڪ انصاف هڪ بياني تي بيٺي ته جيڪڏهن ان ملڪ کي اڳتي وٺي وڃڻو آهي ته ميرٽ تي، انصاف تي، احتساب تي اڳتي وٺي وڃڻو آهي، اسان ڪيترو عمل ڪيو ان جو فيصلو وقت ڪندو، پر عمران خان هڪ بيانيو ڏنو، وچولي طبقي، غريب ماڻهن کي زبان ڏني آهي ته جيڪڏهن توهان سان ظلم ٿي رهيو آهي ۽ ناانصافي ٿي رهي آهي ته بيهي رهو پنهنجي حق جي لاءِ اٿو ۽ انهي لاءِ عمران خان ان ميدان ۾ اڪيلو بيٺل آهي ان جو اسٽيٽس ڪو سان ڪو به تعلق نه آهي جڏهن ته ٻين باقي 11، 12 پارٽين جا اڳواڻ گڏ ٿي ويا آهن، اهي چاهين ٿا ته بس اسٽيٽس ڪو جي چوڌاري ڪهاڻي گهمندي رهي، جهڙي طرح 70 سالن کان گهمي رهي آهي، هن ٻڌايو ته منهنجو ڏاڏو پير محمد خان آل انڊيا مسلم ليگ جو ادنا ڪارڪن هو هاڻي ان جي پوٽي کي الله موقعو ڏنو آهي ته جيڪڏهن ڏاڏي ملڪ ٺاهڻ ۾ حصو ورتو ته اسان ملڪ بچائڻ نڪتا آهيون، اچو اسان سڀ گڏجي ان کي بچايون، پاڪستان جي تحريڪ جي فڪر کي زنده ڪريون.
جماعت اسلامي پاڪستان جي امير سراج الحق چيو آهي ته انساني تاريخ ۾ پاڪستان جو وجود ۾ اچڻ تمام وڏو واقعو آهي ۽ مديني منور جي اسلامي رياست کانپوءِ دنيا ۾ اها ٻي رياست آهي جيڪا خالص نظريي جي بنياد تي، فلسفي جي بنياد تي ٺهي آهي ۽ 23 مارچ جي قرارداد ان ۾ اهم سنگ ميل هئي ۽ سچائي سان ماڻهن هڪ جدوجهد جو آغاز ڪيو ۽ هڪ ٿوري عرصي ۾ هنن خواب شرمنده تعبير ڪيو، قانون جي بالادستي، عدل ۽ انصاف جي حڪمراني، قائداعظم محمد علي جناح جو بنيادي واعدو ۽ نعرو هو ، پر افسوسناڪ طور تي 74 سال گذرڻ باوجود اسان ان منزل کي حاصل نه ڪري سگهياسين، امير جماعت اسلامي ان ڳالهه تي زور ڏنو ته هڪ حقيقي اسلامي ۽ خوشحال پاڪستان جي خاطر قائداعظم محمد علي جناح ۽ علامه اقبال جي ويزن خاطر اسان کي جدوجهد ڪرڻي آهي ۽ نئين نسل کي قيام پاڪستان جي مقصدن کان آگاهه ڪرڻ آهي ۽ هڪ اهڙي رياست جيڪا اسلامي هجي، ترقي يافته ۽ خوشحال رياست به هجي ته جئين اسان دنيا لاءِ ماڊل ۽ نور جو مينار بڻجي سگهون. سراج الحق چيو ته 74 سالن کان اسٽيٽس ڪو آهي اڄ نوٽ جي عزت آهي ۽ ووٽ جي عزت ناهي ۽ جنهن وٽ پئسو آهي اهو ايوان ۾ اچي ويندو آهي ۽ پئسي جي بنياد تي جيڪي ماڻهو ايوان ۾ ايندا آهن اهي حڪومت کي پنهنجي مفادن لاءِ استعمال ڪندا آهن قوم لاءِ نه. هن چيو ته نئين نسل کي اسان جي درخواست اها آهي ته پنهنجي فرضن کي ادا ڪري ۽ الله جا بڻجو ۽ ان کانپوءِ پاڪستان لاءِ ڪم ڪيو.
پاڪستان پيپلزپارٽي جي اڳواڻ ۽ اڳوڻي گهرو وزير سينيٽر رحمان ملڪ چيو ته 23 مارچ 1940ع جي ڏينهن کان ۽ آزادي حاصل ڪرڻ کانپوءِ جنهن انداز ۾ اسان اڳتي وڌي رهيا هئاسين، قوم کي اميد هئي ته سياستدانن، سرگردا ماڻهن، دانشورن سميت، زندگي جي هر شعبي سان تعلق رکندڙ انهي انداز سان اڳتي وڌندو جهڙي طرح قائداعظم محمد علي سبق ڏنو هو، بدقسمتي سان اسان جي ان اڳڀرائي ۾ اها رفتار ناهي رهي، آئون اميد ڪريان ٿو ته اهي قربانيون جيڪي پاڪستان ٺاهڻ ۾ ڏنيون ويون، صرف انهن کي ئي سامهون رکندي هر پاڪستاني ملڪ لاءِ ڪم ڪندو، منهنجي دعا آهي ته اسان صرف جمهوريت جي ٽوپي ئي نه پائي رکون پر اهي ڪم ڪيون جيڪي جمهوريت اصل ۾ اسان کان گهري ٿي، هن چيو ته اسان کي مايوس نه ٿيڻ گهرجي، محنت ڪريون، پنهنجو لائحه عمل ڳوليون، ان تي ڪم ڪريون ته الله اسان جي مدد ڪندو، رحمان ملڪ حڪومت تي زور ڏنو ته ايندڙ نسل خاص طور تي بيروزگار نوجوانن جي بهتري جا طريقڪا ڪڍيا وڃن. انهن جي اطمينان لاءِ ڪم ڪيو وڃي ڇاڪاڻ جو اهي نوجوان نسل ڪم نه ڪندي ته پاڪستان ترقي نه ڪري سگهندو.
سينيٽ جي دفاعي پيداوار بابت اسٽينڊنگ ڪميٽي جي چيئرمين ليفٽيننٽ جنرل (ر) عبدالقيوم چيو ته الله تعاليٰ پنهنجي فضل ۽ ڪرم سان اسان کي هڪ آزاد ملڪ عطا ڪيو ۽ اها هڪ وڏي خدا تعاليٰ جي نعمت آهي جيڪا 27 رمضان المبارڪ تي آخري ڏهاڪي ۾ ملي، هن چيو ته اهو اتفاق نه هو، اها الله جي چونڊ هئي، اسان تمام گهڻو ڪجهه حاصل ڪيو آهي پر پنهنجي ڪوتاهين جي ڪري اهو ڪجهه حاصل نه ڪري سگهياسين جيڪو ڪرڻ گهرجي ها. نئين نسل کي اها ناهي خبر ته ننڍي کنڊ جي ورهاست کان اڳ مسلمانن جي حالت ڪهڙي هئي، پر هاڻي گهٽ ۾ گهٽ اهي اهو ته ڏسي سگهن ٿا ته اڄ هندستان جي اندر مسلمانن جي حالت ڪهڙي آهي، هن ان ڳالهه تي زور ڏنو ته اڻ ڳڻين قربانين کانپوءِ حاصل ٿيندڙ آزادي جي تحفظ لاءِ اسان کي ذاتي قربانيون ڏيڻيون پونديون، اسان کي اڳتي ڏسڻو پوندو. اسان کي پنهنجي اناءُ کان مٿانهون ٿي ڪري ڏسڻو پوندو. هن چيو ته سياسي قيادت کي هڪ ٻئي سان ڪلهو ڪلهي ۾ ملائي هلڻو پوندو، پوءِ اهي حڪومت ۾ هجن يا مخالف ڌر ۾ هجن، ورڪنگ رليشن شپ ضروري هجي، آئون اهو به چوڻ چاهيان ٿو ته يڪجهتي، اتفاق هجي، ميرٽ تي ماڻهن کي قومي اسيمبلي، سينيٽ جا ٽڪيٽ ڏنا وڃن ته جيئن اهي ماڻهو اڳتي اچن جيڪي بهتر ڪارڪردگي جو مظاهرو ۽ ملڪ ۽ قوم جي خدمت ڪري سگهن.
ليفٽيننٽ جنرل (ر) عبدالقيوم چيو ته اسان جي پاڪستاني هجڻ جي حيثيت سان اها خواهش آهي ته حڪومتون اچن، پنج سال هلن، 10 سال يا 15 سال هلن، تسلسل هجي، اهي ڊليور ڪن، هن چيو ته آئون پاڪستان يوٿ پارليامينٽ جو چونڊيل رهبر آهيان ۽ چئني صوبن ۾ اسان اسيمبليون ٺاهيون آهن، پاڪستان جي ڏهاڙي تي آئون بقول علامه اقبال، انهن کي اهو ئي چوندس ته:
“ تو راه نوردِ شوق هي منزل نه ڪر قبول،
ليليٰ بهي هم نشين هو ته محمل نه ڪر قبول”
هن چيو ته نوجوان اڳتي وڌن، حوصلو نه هارين، اهي مستقبل جي قيادت آهن، مضبوط ايمان، ثابت قدمي ۽ حوصلي جو مظاهرو ڪن ته سرخرو ٿيندا.
عوامي نمائندن، زندگي جي مختلف شعبن سان تعلق رکندڙ شخصيتن ۽ سياسي پارٽين جي اڳواڻن جي راءِ کي نظر ۾ رکندي بجا طور تي چئي سگهجي ٿو ته بنا شڪ پاڪستاني قوم مختلف شعبن ۾ ڪم سرانجام ڏنا آهن تنهن هوندي به پاڪستان جي مقصدن کي حاصل ڪرڻ ۽ ملڪ کي حقيقي طور تي اسلامي فلاحي رياست بڻائڻ جي لاءِ هڪ دفعو ٻيهر 23 مارچ 1940ع جهڙو جذبو ۽ ولولو بيدار ڪرڻ جي ضرورت آهي ۽ اسان سڀني کي هڪ قوم، هڪ منزل ۽ عهد وفا جي تجديد ڪندي ملڪ ۽ قوم جي خدمت ڪرڻي پوندي.
