خصوصي فيچر: احمد طلال/ خواجه بابر فاروق

اسلام آباد – 24 فيبروري (اي پي پي) سينيٽ پاڪستان جي پارليامينٽ جو مٿيون ايوان ۽ وفاق جي استحڪام جي علامت جو هڪ اهم ادارو آهي جنهن ۾ سمورين وفاقي ڌرين جي آبادي ۽ جاگرافيائي فرق کانسواءِ برابر نمائندگي موجود آهي. تنوع جي ذريعي يڪجهتي جو تصور رکندڙ هن پارلياماني اداري جو بنيادي مقصد قومي هم آهنگي کي فروغ ڏيڻ آهي. اهو برابر نمائندگي جي ڪري پاڪستان جي سمورن صوبن ۽ علائقن جو آواز ۽ يڪجهتي جو اهم عنصر آهي. ٻن ايوانن تي ٻڌل پارلياماني نظام ۾ جمهوري تسلسل جي حوالي سان هن ايوان کي اها منفرد اهميت حاصل آهي ته هي ادارو ڪڏهن به ختم نه ٿو ٿئي پر هر وقت موجود رهي ٿو، هر ٽن سالن کانپوءِ ان جا اڌ ميمبر رٽائر ٿي وڃن ٿا ۽ انهن جي جڳهه تي نوان ميمبر چونڊيا وڃن ٿا. سينيٽ چيئرمين صدر جي غيرموجودگي ۾ وقتي صدر جو عهدو سنڀاليندو آهي.

سينيٽ پاڪستان ۾ وڌندڙ ويجهندڙ رنگا رنگ ثقافتن کي وفاق جي هڪ مالا ۾ پروئيندي قومي هم آهگني جي فروغ ۽ وفاقي ڌرين جي حقن جي تحفظ جو ضامن ادارو تصور ڪيو وڃي ٿو. جمهوري ۽ پارلياماني روايتن جي فروغ ۽ استحڪام ۾ ان جو اهم ڪردار رهيو آهي جڏهن ته خاص طور تي هڪ، ٻن ڏهاڪن کان سينيٽ جي چونڊن جي موقعي تي مبينا طور تي پئسي جي سياست، اجائي اثررسوخ جو استعمال ۽ هارس ٽريڊنگ جو ڪلچر نه رڳو هن باوقار ايوان جي حقيقي چهري کي مسخ ڪري ٿو پر ان جي روشن جمهوري روايتن ۽ تاريخي ڪردار کي پڻ ڌوڏي ڇڏي ٿو.

پارليامينٽ جي هيٺئين ايوان جي ميمبرن وانگر سينيٽ جا ميمبر سڌوسنئون عوام جي ووٽن سان نه ٿا چونڊجن پر قومي ۽ صوبائي اسيمبلي جا ميمبر سينيٽ جي ميمبرن جي چونڊ ڪن ٿا. سينيٽ ۾ هر صوبي ۽ وفاق جي لاءِ ٽينڪوڪريٽس، عالم سڳورن، عورتن ۽ اقليتن جي لاءِ پڻ سيٽون مخصوص آهن اهڙي طرح پيشيواراڻي ۽ علمي ۽ فڪري قابليت رکندڙ اهي ناليواريون شخصيتون به سينيٽ جون ميمبر بڻجي پارلياماني نظام ۾ فعال ڪردار ادا ڪري سگهن ٿيون جيڪي قومي ۽ صوبائي اسيمبلين جي چونڊ تڪبندين جي نظام ذريعي چونڊجي نه ٿيون سگهجن، ماضي ۽ حال ۾ ڪيترين ئي نمايان ۽ ناليوارين شخصيتن سينيٽ جي پليٽ فارم تان پارليامينٽ جو حصو بڻجي ملڪ ۽ قوم جي خدمت ۽ جمهوريت جي لاءِ اهم ڪردار ادا ڪيو آهي.

سينيٽ جي حوالي سان موجوده صورتحال جي ڳالهه ڪئي وڃي ته 3 مارچ 2021ع تي سينيٽ جي اڌ ميمبرن جي مدي جي پڄاڻي کانپوءِ نئين ميمبرن جي چونڊ ٿيڻي آهي. هر صوبي مان 7 عمومي، 2 عورتن، 2 ٽيڪنوڪريٽس، هڪ اقليتي ميمبر جي چونڊ ڪئي ويندي. وفاقي گادي واري شهر اسلام آباد مان به هڪ جنرل ۽ هڪ عورت سيٽ تي چونڊ ٿيندي. هر صوبائي اسيمبلي جا ميمبر پنهنجي صوبي جي نمائندگي جي لاءِ سينيٽ ميمبرن جي چونڊ ڪندا جڏهن ته وفاقي گادي واري شهر جي ٻن سيٽن جي لاءِ قومي اسيمبلي ميمبر چونڊ ڪندا.

ماضي ۾ سينيٽ آف پاڪستان جي چونڊن ۾ پئسي جي زور تي ووٽ خريد ڪرڻ جا الزام سامهون اچڻ کانپوءِ وزيراعظم عمران خان شفاف چونڊن جي لاءِ اوپن بيلٽنگ جي تجويز ڏني جنهن تي سياسي پارٽين پنهنجو پنهنجو موقف پيش ڪيو ۽ ڪو به اتفاق راءِ پيدا نه ٿي سگهيو. ان حوالي سان سپريم ڪورٽ ۾ هڪ صدارتي ريفرنس به داخل ڪيو ويو جنهن جي ٻڌڻي جاري آهي ۽ اعليٰ عدليه جي حڪمن جي روشني ۾ سينيٽ جي نئين چونڊن ۾ ووٽنگ جي طريقيڪار جو تعين ٿيندو.

اطلاعات ۽ نشريات واري وفاقي وزير سينيٽر شبلي فراز، جيڪو پاڻ به سينيٽر آهي، جو چوڻ آهي ته عام چونڊن ۽ سينيٽ چونڊن سميت سمورين چونڊن کي شفاف ۽ غيرجانبداراڻي انداز ۾ ٿيڻ گهرجي. سينيٽ چونڊن جي شفافيت جي لاءِ حڪومت اوپن بيلٽنگ جي خواهشمند آهي. صحافين سان ڳالهه ٻولهه ۽ پارليامينٽ ۾ هن بار بار ان موقف کي ورجايو آهي ته ان معاملي جو هڪ قانوني ۽ ٻيو اخلاقي رخ آهي. اهو هڪ انتهائي سنجيده معاملو آهي، ملڪ تاريخ جي ٻه واٽي تي تي بيٺل آهي. اسان کي اهو فيصلو ڪرڻو پوندو ته پئسي جي سياست کي فروغ ڏيڻو آهي يا ميرٽ ۽ اهليت جي بنياد تي ادارن کي مضبوط بڻائڻو آهي. جمهوريت ۽ جمهوريت جي طاقت پارليامينٽ هوندي آهي. اسان کي اهو سوچڻ گهرجي ته اسان اهڙو ڪهڙو قدم کڻي سگهون ٿا جو هن ايوان جو تقدس بحال رهي. هن چيو ته مخالف ڌر پارٽين جن معاملن تي ميثاق جمهوريت ۾ اتفاق ڪيو، ڪهڙو سبب آهي جو 10 سال انهن ٻن پارٽين جون حڪومتون رهيون آهن پر انهن ان تي عملدرآمد نه ڪيو. شبلي فراز مخالف ڌر سميت سمورين سياسي پارٽين کي مخاطب ڪندي چيو ته هي بهترين موقعو آهي ته ان کي ملڪ ۽ معاشري جي بهتري لاءِ استعمال ڪريون ته جيئن اسان جي ايندڙ نسل پئسي کي خدا بڻائڻ بدران اخلاقيات، ميرٽ ۽ اهليت کي ترجيح ڏي ۽ اسان تي فخر ڪري سگهي.

تعليم ۽ پيشيواراڻي تربيت وارو وفاقي وزير شفقت محمود سينيٽ کي سمورين وفاقي ڌرين کي برابري جي سطح تي نمائندگي ڏيڻ وارو ادارو قرار ڏيندي چوي ٿو ته مٿئين ايوان جي حيثيت سان سينيٽ فعال ڪردار ادا ڪيو آهي ۽ اهم قانونسازي ڪئي آهي پر هارس ٽريڊنگ جا الزام افسوسناڪ آهن، ان سان جمهوري نظام بابت شڪ پيدا ٿين ٿا. هن جو چوڻ آهي ته مخالف ڌر کي حڪومت جي اوپن بيلٽنگ جي تجويز تي غور ڪرڻ گهرجي. سينيٽ جي مقصدن ۽ اهميت بابت اي پي پي سان ڳالهائيندي شفقت محمود چيو ته سينيٽ جو هڪ تمام وڏو ڪردار اهو آهي ته جيڪو وفاقي ڍانچو هوندو آهي، ان ۾ سمورين وفاقي ڌرين جي برابري جي سطح تي نمائندگي هوندي آهي، اهڙو ادارو ان لاءِ هوندو آهي جو سڀني کي هڪ جهڙو احساس ٿئي ته اهي سڀ هڪ اهڙي ايوان جا ميمبر آهن جنهن ۾ سڀ برابري جي سطح تي ۽ هڪ آهن، ان لاءِ سينيٽ جو تمام وڏو ڪردار آهي ۽ مٿئين ايوان جي حيثيت سان اهو جيترا به بل هوندا آهن، انهن کي به اسٽڊي ڪندو آهي، اهڙي طرح هي هڪ فعال ادارو آهي. هارس ٽريڊنگ جي الزامن جي حوالي سان هن چيو ته بنيادي طور تي اهو اخلاقي معاملو آهي جنهن ۾ تحريڪ انصاف واضح موقف اختيار ڪيو آهي، اخلاقي لحاظ کان وڏي افسوس جي ڳالهه آهي ته گذريل ڪيترن ئي سالن کان سينيٽ جي چئن پنجن چونڊن کان اهو الزام لڳي رهيو آهي ته هارس ٽريڊنگ ٿئي ٿي ۽ ان جي ڪري سڄو جمهوري نظام متاثر ٿيو ۽ جمهوري نظام بابت به شڪ پيدا ٿيا، ان لاءِ اسان جيڪو بل متعارف ڪرايو آهي ان جو مقصد اهو آهي ته شڪ ختم ٿي وڃن، اسان آڪٽوبر ۾ اهو بل متعارف ڪرايو هو ۽ مخالف ڌر کي چيو هو ته اهي گڏجي ويهن ڇو ته ميثاق جمهوريت ۾ پاڻ انهن اهو چيو هو ته سينيٽ جون چونڊون اوپن بيلٽ سان ٿيڻ گهرجن، بعد ۾ سينيٽ جي ڪميٽي آف دي هول به اهو چيو. انهن جي مختلف اڳواڻن جا بيان به موجود آهن، بدقسمتي سان مخالف ڌر ان بل جي حمايت نه ڪئي. جيئن ته هاڻي تحريڪ انصاف اها ڳالهه ڪئي آهي ته انهن جو رويو تبديل ٿي ويو ۽ ٻي ڳالهه اها ته لڳي ٿو ته انهن جا ارادا نيڪ نه آهن پر اهي ان ۾ ڪامياب نه ٿيندا،

سينيٽ جو نه رڳو اهم پاليسي ۽ قانونسازي ۽ قومي مسئلن جي حل ۾ اهم ڪردار آهي پر وقت بوقت ڪجهه نازڪ عالمي معاملن ۾ به ان پنهنجو موقف ۽ فيصلو واضح انداز ۾ ڏنو جنهن سان قومي مفاد، جمهوري قدرن ۽ وفاقي ڌرين کي سگهه ملي. سينيٽ جي ڪردار ۽ خدمتن تي روشني وجهندي مسلم ليگ (ن) جي اڳواڻ ۽ سينيٽ جي پرڏيهي معاملن بابت اسٽينڊنگ ڪميٽي جي چيئرمين سينيٽر مشاهد حسين سيد جيڪو ناليوارو پارليامينٽرين ۽ ڊگهي عرصي کان سينيٽ سان واڳيل آهي، چوي ٿو ته پاڪستان هڪ وفاق آهي، ماضي ۾ 1973ع جي آئين کان اڳ جيڪي مسئلا پيش آيا انهن جو سبب اهو هو ته اسان وفاق جون گهرجون پوريون نه ڪيون، اسان ان کي وفاق بدران يونيٽري اسٽيٽ ۽ مرڪزيت جي بنياد تي رياست کي هلائڻ جي ڪوشش ڪئي. هن چيو ته 1973ع جي آئين تحت سينيٽ قائم ڪرڻ جو بنيادي مقصد اهو آهي ته وفاق جون جيتريون به ڌريون آهن انهن جي نمائندگي هجي ۽ برابري جي سطح تي نمائندگي هجي ۽ جيڪي ڌريون آهن، انهن جو آواز اسلام آباد تائين پهچي. آئون سمجهان ٿو ته ان حوالي سان ايوان سٺو ڪم ڪيو آهي. هونئن به ايشوز جي حوالي سان ڏسي وٺو هي اهو ئي سينيٽ آهي جنهن 2003ع ۾ جڏهن پرويز مشرف جو دور هو، عراق جي جنگ جي مخالفت ڪئي، مخالف ڌر ۽ حڪومت متفقه مخالفت ڪئي. مشاهد حسين سيد چيو ته 2011ع ۾ جڏهن سلالا جو واقعو ٿيو ته پارليامينٽ جي فيصلي ۾ سينيٽ جو اهم ڪردار هو ته اسان آمريڪا کان معافي وٺرائينداسين. تاريخ جي ورقن مان سينيٽ جي ڪردار کي وڌيڪ اجاگر ڪندي هن ٻڌايو ته هي اهو ئي سينيٽ آهي جنهن يمن جي جنگ ۾، جڏهن پارليامينٽ کي فيصلو ڪرڻ جو چيو ويو ته هڪ ڀيرو ٻيهر ان ۾ سينيٽ جو اهم ڪردار هو ۽ فيصلو ڪيو ويو ته اسان کي يمن جي جنگ ۾ حصو ناهي وٺڻو ۽ هي اهو ئي سينيٽ آهي جنهن 2005ع ۾ بلوچستان جي حوالي سان ڪميٽي ٺاهي ۽ هڪ مڪمل مسودو/ دستاويز تيار ڪيو، آئون ان جي سب ڪميٽي جو چيئرمين هئس، ڪميٽي غور ڪيو ته بلوچستان جا موجوده مسئلا ڪهڙا آهن، ڪميٽي اهڙو مسودو تيار ڪيو جنهن کي نواب اڪبر بگٽي کان وٺي محمود خان اچڪزئي تائين سڀني قبول ڪيو. هن چيو ته سينيٽ جو مقصد ئي اهو آهي ته ايشوز جي بنياد تي سياست ڪئي وڃي ۽ آواز اٿاريو وڃي. مشاهد حسين سيد چيو ته موجوده صورتحال ۾ مسئلا پيدا ٿيڻ جو جيستائين تعلق آهي ته اهي مسئلا ان لاءِ پيدا ٿيا آهن ڇو ته هارس ٽريڊنگ ٿئي ٿي، چونڊ طرز جي ڪري مسئلا پيدا ٿيا آهن، سينيٽ جي اداري سان انهن مسئلن جو تعلق نه آهي، ڪجهه ڌرين، ڪجهه صوبن ۾، ڪجهه موقعن تي جيڪڏهن ڳڙٻڙ ٿي ۽ پئسو هليو آهي ته ان جي رڪاوٽ لاءِ قانونسازي ٿيڻ گهرجي ۽ قانون تي عملدرآمد ٿيڻ گهرجي، ان ۾ سينيٽ جو ڏوهه نه آهي، اهو سسٽم جو ڏوهه آهي، بدنامي انهن ماڻهن جي ٿي آهي جن پئسو ڏنو آهي يا پئسو ورتو آهي، اهو گند ختم ڪرڻ گهرجي ۽ اهو گڏجي ختم ٿيندو.

جي يو آءِ (ف) جي قومي اسيمبلي ميمبر شاهده اختر علي جو چوڻ آهي ته سينيٽ کي عوامي مسئلن تي گڏجي قانونسازي ڪرڻ گهرجي ۽ اسان کي نااتفاقي جي ان ماحول ۾ گڏ ٿيڻو پوندو، سينيٽ ان سلسلي ۾ اهم ڪردار ادا ڪري سگهي ٿو.

سينيٽ جي چونڊن لاءِ چئني صوبن ۽ وفاق ۾ سياسي پارٽيون پنهنجا پنهنجا اميدوار ميدان ۾ لاهي چڪيون آهن، وڌ کان وڌ سيٽون حاصل ڪرڻ جي لاءِ ملاقاتون ۽ جوڙ ٽوڙ جاري آهي.

پارلياماني ڌرين جو چوڻ آهي ته اندروني حالتون پاڪستان تحريڪ انصاف کي قومي اسيمبلي ۽ ٻن صوبن ۾ عددي برتري حاصل آهي جنهن جي ڪري اميد ڪري سگهجي ٿي ته سڀ کان وڌيڪ ميمبر پي ٽي آءِ جا چونڊجندا جنهن کانپوءِ تحريڪ انصاف پارليامينٽ جي سڀ کان وڏي پارٽي بڻجي ويندي.

هر سياسي پارٽي جي خواهش آهي ته اها گهٽ ۾ گهٽ پنهنجي قومي ۽ صوبائي نمائندگي موجب پر ان کان وڌيڪ سيٽون حاصل ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي سگهي، اها ڪوشش يقينن هر سياسي پارٽي جو حق آهي پر ان عمل دوران جيڪڏهن هارس ٽريڊنگ، ووٽ خريد ڪرڻ ۽ ڌوئنس جا حربا استعمال ڪيا وڃن ٿا ته اهو جمهوري قدرن جي پائمالي سان گڏوگڏ سينيٽ جي بنيادي مقصد کي پٺتي وجهڻ ۽ وفاق جي استحڪام ۽ وقار جي خلاف قدم تصور ٿيندو. اميد ڪئي وڃي ٿي ته اعليٰ پارلياماني ۽ جمهوري روايتن کي نظر ۾ رکندي چونڊ عمل خوش اسلوبي سان پڄاڻي تي پهچندو ۽ انهن چونڊن جو نتيجو جيڪو به هجي، جيڪڏهن سينيٽ پنهنجي ماضي جي شاندار روايتن، سنجيدگي ۽ سياسي پختگي سان اڳتي وڌندو ته اهو ملڪ ۾ جمهوريت ۽ پارلياماني نظام جي لاءِ نيڪ سنئوڻ ۽ ملڪ ۾ سياسي استحڪام ۽ قومي يڪجهتي جي لاءِ اطمينان جوڳو هوندو ۽ پارليامينٽ، سياست ۽ سياستدانن جي وقار ۾ اضافي جو سبب بڻجندو.

يقيني طور تي چئي سگهجي ٿو ته پارليامينٽ جو مٿيون ايوان تاريخ جي ٻه واٽي تي بيٺل آهي ۽ سمورين سياسي پارٽين وٽ هي بهترين موقعو آهي ته اهي ملڪ ۾ حقيقي جمهوري قدرن جي پاسداري ڪندي شفاف ۽ صاف سٿري سياست کي پائيدار بڻائڻ جي لاءِ پنهنجو موثر ڪردار ادا ڪن جنهن سان نه رڳو پارلياماني نظام کي سگهه ملندي پر سياسي پارٽيون به سرخرو ٿينديون.

متعلقہ مضامینمصنف کی طرف سے مزید